بزرگان فلسفه و رهبران فکری کمتر درباره معلویت سخن می گویند، تأکید بر تغییر نگرش مردم و سیاست گذاران - وبلاگ عکس

به گزارش وبلاگ عکس، به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران، نشست انعطاف پذیری شناختی و ابعاد اجتماعی شکوفایی: گذار از معلولیت به دگرتوانی با سخنرانی هادی صمدی به همت موسسه دکسا در باغ کتاب تهران برگزار گردید.

هادی صمدی در ابتدای این نشست با بیان اینکه اندازه پیشرفت یک جامعه را با حضور معلولان در آن جامعه می توان سنجید گفت: من بحث معلولیت را به عنوان یک مطالعه موردی انتخاب کردم و به ابعاد اجتماعی بهزیستی می پردازم.

او با اشاره به اینکه امروز مطالعات شکوفایی و بهزیستی به یک مطالعات بسیار کلیدی در دنیا تبدیل شده و میان رشته ای است و دسته بزرگی از دانشمندان اعم از روانشناس، اقتصاد دان، سیاست گذار و ... در آن با هم مشارکت دارند بیان نمود: در این دسته از مطالعات سیاست گذاری مبتنی بر شواهد در دسترس است و بدون شواهد اگر کلی گویی کنیم چیزی جز فلسفه پردازی نکردیم و باید تمام نظریت ما پایی در واقعیت داشته باشد.

این محقق ادامه داد: در عرصه سیاست دنیای امروزه کلان روایت هایی مانند لیبرالیسم، کمونیسم و ... رو به افول است به این معنا که آرمان هایشان کنار گذاشته اند اما همگی باید امروز مبتنی بر شواهد سخن بگویند. اگر به پنجاه سال گذشته برگردیم معلولیت حیطه ای بود که در ساحت پزشکی مورد بحث قرار می گرفت. معلولیت یک پدیده جسمی بود و وجوه مختلف معلولیت را عموما از منظر نگاه پزشکی آنالیز می کردند.

به گفته صمدی، از 1970 به بعد رویکرد بدیلی شکل گرفت که می گفت معلولیت یک پدیده اجتماعی است میشل فوکو و دیگران باعث شدند ابعاد اجتماعی معلولیت مهم شود. آن چیزی که برای معلولان مهم و دردسر ساز است شرایط بدنی آنها نیست بلکه انگ زدن ها و موارد اجتماعی است.

او با بیان اینکه از 50 سال پیش شاهد تغییر نگاهی به معلولیت بودیم بیان کرد: پیش از این وقتی از داروینیسم اجتماعی سخن گفتم بیان نمودم که آنها هم در بهزیستی انسان وجه بدنی اش را مد نظر قرار می دادند. حالا این می توانست از قیافه ظاهری فرد باشد تا معلولیت های جسمی، بیماری ها و هوشی. به هر حال نگاه پزشکی به معلولیت با آن نگاه همخوان تر است و البته این نگاه دستاوردهای بزرگی هم داشته است.

این مدرس دانشگاه بیان نمود: نگاه اجتماعی به معلولیت محصول بخشی از نگاه پزشکی به این حوزه بوده است مثلا اینکه ما حامل چه ژن هایی هستیم محصول تصادف است. بنابراین هوشمندی و هوشیاری افراد نیز محصول شانس است تا عوامل دیگر. از سوی دیگر این سوال مطرح است که فرد در چه جامعه ای بزرگ شده است؟ آیا این ژن ها بستر ظهور داشته اند یا خیر؟ به این معنا معلولیت هایی که ریشه ژنتیکی دارند محصول تصادفند اما سایر معلولیت ها ماحصل یک سوانح طبیعی هستند. اگر آدم هایی که به پیروزیت های بالایی می رسند تصادف در آن نقش دارد، معلولیت تماما محصول شانس است.

صمدی با طرح این سوال که کدام نگاه پزشکی یا اجتماعی به معلولیت درست است گفت: درستی یا نادرستی ویژگی گزاره ها هستند و هر نگاهی در بافتی فوایدی و معایبی دارد. هر کدام از این دو نگاه وجه اشتراکی داشتند و آن نادیده گرفتن تجربیات شخص معلول است. بنابراین نگاه سومی در سال های اخیر یعنی در 2020 شکل گرفت. رویکرد اکولوژیکی به معلولیت عنوان این رویکرد است.

او درباره این رویکرد بیان نمود: در ابتدا باید زمینه های ایجاد این رویکرد را بیان نمود. در 1980 اقتصاد دانی به نام آمارتیا سن رویکرد قابلیتی را در اقتصاد رایج مطرح نمود و در آن وظایف اقتصاد را محقق کردن قابلیت های افراد دانست. یک رویکرد دیگر از 1968 در روانشناسی مطرح شد که از آن با نام روانشناسی اکولوژیکی نام برده شد که در آن فرد به عنوان یک ارگانیسم چه اندرکنش هایی با دنیا پیرامون دارد و از این لحاظ روانشناسی را به بیولوژی و سخنان دیویی نزدیک کرد. در این نگاه کلیت ارگانیسم نوع کنشگری آن با دنیا مهم بود.

این محقق روانشناسی گفت: در سال 1992 کتابی با عنوان فکر بدنمند منتشر شد و این کتاب باب تازه ای را در پژوهش های علوم شناختی باز کرد و امروز این رویکرد بدنمندی با زیر شاخه های متعددی جای خودش را باز نموده و دوگاه فکر بدن به چالش کشیده می شد و گفته می شد شما باید وجوه بدنمند حالت های شناختی را جدی بگیرید. بسیاری از حالت ها روحی ما تابع شرایط بدنی ماست و نوآوری های این رویکرد انجام دسته از از آزمایش ها بود که نشان می داد معنای بسیاری از واژگانی که به کار می بریم به ساختار بدنی ما بر می شود.

به گفته او، قابلیت هایی که ما هر کدام دارند به صورت صفر و یکی نیست و به تدریج به وجود می آیند و تغییر می نمایند. بعضی از قابلیت ها بین ما انسان ها مشترکند اما بعضی قابلیت ها منحصر به فرد هستند مانند حرکات یک ژیمیناست. پس هر کدام از ما در وجوهی ناتوان، کم توان و توانمند هستیم و این فقط مخصوص معلولان نیست که بخشی از قابلیت ها را نداشته باشد. پس هر انسانی بخشی از قابلیت ها را ندارد و به نوعی کم توان محسوب می شود.

او با اشاره به رویکرد پزشکی به توانایی و ناتوانی شرح داد: فردی که نابیناست را می توانیم روی به دست آوردن بینایی یا روی قابلیت های نابینایی آن کار کنیم. برای هر فردی یکی از این رویکرد ها ارجحیت دارد. وقتی سراغ رویکرد اجتماعی می رویم متوجه می شویم که هر فردی حتی معلول یک انسان منحصر به فرد است و بنابراین قوانین اجتماعی را نباید تنها برای افراد نُرم اجتماعی تدوین کرد و باید همه افراد را در نظر گرفت.

صمدی با تاکید بر اینکه باید تنوع را در جامعه پذیرفت اضافه نمود: البته امروز ما نیروهایی را هم در جامعه داریم که مانع از این تنوع می شود به طور مثال سرمایه داری می خواهد بدن انسان ها را یک شکل کند و در مقابل نیروهای رقیب هم می گویند باید تنوع را به رسمیت شناخت. باید قواعد جامعه به نوعی تدوین شود که همه افراد امکان حضور در جامعه را داشته باشند. رویکرد اکولوژیک هم دقیقا به این موضوع اشاره دارد. هر فرد معلول 15 برابر امکان کمتر برای حضور در جامعه را دارد بنابراین وقتی 17 درصد مردم دنیا درجاتی از معلولیت را تجربه می نمایند به علت همین که 15 برابر فرصت کمتر دارند ما افراد بسیار کمی از ملعولان را در جامعه می بینیم.

این مدرس دانشگاه اضافه نمود: رویکرد اکولوژیک می گوید حتی ساختار شهرها به طوری طراحی نشدند که معلولان امکان حضور داشته باشند. طی یکصد سال گذشته ما شاهد حذف افراد معلول از جامعه بودیم این در حالی است که هر کدام از این افراد یک منبع معرفتی هستند و بر اساس نظریه فکر بدمند ساختارهای فکری ما تابع شرایط بدنی ماست. وقتی شرایط بدنی انسان ها یکسان باشد امکان تنوع راه چاره ها کمتر است اما وقتی ساختار های فکری متفاوت باشد راه چاره ها بیشتر می شود.

او ادامه داد: تمام شرکت های بزرگ دنیا دسته بزرگی از اقلیت ها را به خدمت می گیرند. تفاوت برای همه افراد جامعه و حتی شهر خوب است چون تنوعی از راه چاره ها ارائه می شود. ما احتیاج به نظرهای متفاوت در حل مسایل جامعه داریم. باید امکانات برابر را به افراد برای بالافعل کردن توانایی هایشان قرار داد و این وظیفه همه دولت هاست. ما به جای اینکه هرسال شهرها را بزک کنیم باید مساله بچه ها کار را حل کنیم. دولت رفاه می گوید ابتدا باید امکانات مساوی را در اختیار افراد قرار داد.

صمدی با طرح این سوال که چگونه می توان فکریات را به معلولیت تغییر داد؟ شرح داد: باید قوانین و فکریت مردم را تغییر داد. من کمتر از بزرگان فلسفه و رهبران فکری می شنوم که درباره معلولیت حرف بزنند. بنابراین نگاه عمومی به معلولیت احتیاجمند بازسازی است. هنوز بسیاری از افراد جامعه از معلولیت به عنوان فحش استفاده می نمایند! شما در بعضی از سریال ها می بینید که افراد بد برای اینکه مجازات شوند معلول می شوند. متاسفانه حتی کارگردان و بازیگران هم به این مساله اشاره نمی نمایند چون این فکریت در افراد نهادینه شده متوجه تبعیض آمیز بودن این نگاه نمی شوند.

او اضافه نمود: وقتی دیکنز کتاب اولیور توئیست را نوشت قوانین کار برای بچه ها در انگلیس بسیار بد بود اما این قوانین تغییر کرد. بعلاوه تبعیض علیه سیاهپوستان نیز با نگارش کتاب کلبه عمو تم تغییر یافت و جامعه آمریکا علی رغم چالش های بسیار قوانین برده داری را لغو کرد. گرچه هنوز هم این نگاه ها در جامعه هست. پس ما احتیاجمند حضور هنرمندان برای تغییر این فکریت نسبت به معلولیت هستیم. پیش فرض های سیاست گذاران نیز باید تغییر کند. اقتصاد و سیاست شادکامی در این باره وارد میدان شده است.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه ما احتیاج به تغییر نگرش و شفافیت قوانین داریم بیان نمود: در این جامعه طی کردن عدم بهزیستی به بهزیستی راه هموارتر می شود و می توان با تغییرات کوچک کارهای بزرگتر انجام داد. شکوفایی در این نگاه یعنی هر انسان بتواند دسته ای از قابلیت های خود را به منصه ظهور برساند. از سوی دیگر جان استوارت میل می گوید تا جایی که به دیگری ضرر نرسانید می توانید قوه های خود را به فعلیت برسانید. به طور مثال اگر فرد قابلیت زیادی در ثروتمند شدن دارد تا جایی مجاز به این کار است که مانع شکوفایی افراد دیگر نشود.

صمدی در بخش دیگری از سخنانش بیان کرد: در دنیا پیش رو ما به مدد اتوماسیون و هوش مصنوعی احتیاجمند انسان ها با مهارت ویژه نیستیم اما امروز بسیاری از مهارت ها هم در حال از بین رفتن است و می توان با استفاده از راه چاره های بدیل جایگزین هایی برای مسائل معلولیت پیدا کرد. توکیو یکی از برترین شهرها برای نابینایان است و هزینه های این چنینی برای شهرهای دیگر هم کاری ندارد. می شود تغییرات بسیار کوچکی در خانه و شهر ساخت که دنیای معلولان را عوض کند.

او درباره استفاده از سیاست تبعیض مثبت بیان نمود: با توجه به کانتکس باید قوانین را همیشه تغییر داد به طور مثال برنامه های مالی درباره معلولیت هم باید بر اساس تجربه های قبلی و شرایط امروزی تغییر کند. سیاست های تبعیض مثبت را می توان برای بهبود شرایط معلولان به کار گرفت. اما همیشه باید نگاه در زمانی را در تغییر قوانین مد نظر داشت. به طور مثال در بعضی از کشورها سرمایه گذاری بانک دنیای روی کتابخانه های کودک صورت گرفت و اتفاقا در بلند مدت جواب داد.

استیو پینکر در کتاب اکنون، روشنگری می گوید که خشونت در جوامع کمتر شده و اخلاقی تر شدند. درست است که پولدارها پولدارتر شدند اما طبقات ضعیف هم وضعیتشان بهتر شده است. او می گوید اما مشکل طبقات فرودست حسادت به هم دیگر است و مثالی می زند و می گوید یک دهقان روس همسایه ش یک بز می خرد و بعد فرشته ای به او نازل می شود و می گوید آرزویت چیست. بعد او می گوید امیدوارم بز همسایه بمیرد! البته او به عنوان یک روانشناس گزارش نادرستی می دهد چون وقتی یکی در طبقه فرودست پیروز می شود نه تنها دیگران ناراحت نمی شوند که شادمان می شوند چون بر اساس پدیده سیگنال افراد ضعیف از پیروزیت هم طبقه خود شادمان می شوند. پینکر در این کتاب به صورت گزینشی داده ها را انتخاب می نماید.

میلاد حسینیان مدیر موسسه دکسا نیز در بخش دیگری از این نشست درباره این سلسله نشست ها شرحاتی داد و گفت: این نشست ها ذیل چاپ مجموعه کتب شکوفایی منتشر می شود که در ابتدا با سه مترجم آغاز شده اما به زودی با 25 مترجم دیگر ادامه می یابد.